Kişilik gelişimi anne karnından başlayarak doğumdan sonraki ilk 6 yıldaki öğrenme ve deneyimlerle gelişiyor. Kişiliğin gelişiminde anne ve babadan genler yoluyla aktarılan karakteristik özellikler de rol oynuyor. Bebeğin istendik, planlı bir gebelik olup olmamasından, gebelik sürecinde annenin yaşantısı da kişiliği etkiliyor.
Anne bebekle yeterince bağ kurdu mu? Baba ile annenin gebelikteki iletişimi nasıldı? Anne nasıl bir gebelik geçirdi? Stresli, kaygılı, korkulu, tehdit altında veya mutlu, huzurlu, rahat bir gebelik miydi? Babanın gebelik sürecinde fetüsle bağı nasıldı? Ev ve aile içi ilişkiler ve iletişim nasıldı? Doğum öncesi süreçte yaşantılanan tüm bu deneyimler dünyaya gelmeye hazırlanan bebeğin karakter gelişimi üzerinde rol oynuyor.
Doğum sonrası dönemde anne ve babayla kurulan bağ, bebeğin bakımı, ebeveyn tutumları kişilik gelişimini şekillendiriyor. Bebeğin her bir gelişim basamağında gösterdiği potansiyele ailenin nasıl yaklaştığı da karakter oluşumunu etkiliyor. Yürüme, tuvalet eğitimi, 2 yaş sendromu, dil gelişimi gibi bebeğin özerkliğini artıran gelişim basamakları gibi.
Gelişim dönemlerindeki gecikmeler, aksamalar veya duraklamalar aile ve çevre tarafından nasıl karşılanıyor? Çocuk rekabete mi sürükleniyor yoksa çabası taktir mi ediliyor? Tüm bunlar çocuğun karakter gelişimini etkiliyor.
Çocuk büyüyüp kendine yetebilir hale geldikçe sosyal çevresi de buna paralel olarak gelişiyor. Çevresindeki insan çeşitliliğinin artması çocuğun karakter gelişimini de etkiliyor. Varsa kardeş ilişkileri, yeni arkadaşlar, akrabalar, komşular ve varsa öğretmenler kişilik oluşumunda rol oynuyor.
Peki Kişilik nedir? Kişiliğin gelişiminde hangi evrelerden geçilir? Sağlıklı bir kişilik için çocukların nasıl bir ebeveyn tutumuna ihtiyacı var? Kişiliğin bireyin hayatındaki yaşam boyu etkisi nedir? Yazımızın devamında soruların cevaplarına detaylarıyla ulaşabilirsiniz.
Kişilik ve Kişilik Gelişimi Nedir?
Kişilik, bireyin doğuştan getirdiği ve sonradan kazanılan, tutarlı olarak sergilenen ve bireyi diğerlerinden ayıran özellikleridir. Kişiliğin gelişiminde genetik etkenler daha çok bireyin potansiyelinin belirlenmesinde etkilidir. Çevresel faktörler ise bu potansiyelin kullanımına yönelik etki etmektedir.
Genetik etkenler arasında anne babanın zekâ düzeyi, kişilik özellikleri, ilgileri ve becerileri yer almaktadır. Çevresel etkenler arasındaysa beslenme ve beş duyu ile elde edilen deneyimler yer almaktadır. Ayrıca bireyin içinde doğduğu aile ve özellikle de anne baba ile olan ilişkiler oldukça önemlidir.
Kişilik gelişiminde çevre de kişiliğin şekillenmesinde en az aile kadar önemli rol oynamaktadır. Çocuk büyüdükçe sosyal çevresi ve etkileşim ağı genişlemektedir. Büyümeyle birlikte çocuğun karakter gelişiminde ailenin etkisi azalırken arkadaş çevresi, okul, öğretmen, kültür ve sosyal yapı etkili hale gelmektedir.
Kişilik yaşamın ilk 6 yılında belirgin şeklini almaya başlasa da çoğunlukla tamamlanması ergenliği bulmaktadır. Sağlıklı kişilik bireyin duygu, düşünce ve davranış boyutlarında dengeli ve tutarlı bir bütünlük kurmasıyla oluşmaktadır.
Kişilik Gelişimi Hangi Evrelerden Geçer?
Kişilik büyük ölçüde yaşamın ilk 6 yılında şekillenmekte nihai haline ise ergenlik sonunda ulaşmaktadır. Özellikle yaşamın ilk iki yılında temel bakım verenle kurulan bağın derecesi kişiliğin şekillenmesinde belirleyicidir.
Yaşamın İlk 2 Yılında Kurulan Bağın Derecesi Kişiliğe Yön Veriyor
0-2 yaş, çocuğun, fiziksel, zihinsel ve duygusal yönden en hızlı geliştiği dönemdir. Bu dönemde çocuğun sadece fiziksel gereksinimlerinin karşılanması yeterli değildir. Bebek yaşamın ilk iki yılında büyük ölçüde bakımıyla ilgilenen kişiye (çoğunlukla bu kişi anne) bağımlıdır. Dolayısıyla bakım verenle kurulan ilişkinin niteliği bebeğin zihinsel ve duygusal gelişimi için son derece önemlidir.
Anneyle bebek arasında kurulan bağın sağlıklı, bebeğin gelişimini destekleyecek yeterlilikte olmasına güvenli bağlanma denir. Annenin, emzirme ya da besleme tarzı, bebeğiyle kurduğu fiziksel temas ve onu rahatlatma biçimi bu bağın gelişimini destekler. Dolayısıyla çocuğun kişilik gelişimi de sağlıklı yönde ilerler. Annenin bebeğin ihtiyaçlarına duyarlılığı, bebeğe duygusal yakınlığı, yanında olduğu konusunda verdiği güven de oldukça önemlidir.
Bebeğin temel duygusal ve fiziksel ihtiyaçları yeterli ve düzenli şekilde karşılanmadığında kurulan bağın gücü zayıflamaktadır. Bu yetersizlik de güvensiz bağlanmaya neden olmaktadır. Bebek ebeveynine güvenli şekilde bağlanırsa kendi öz değerini ve çevresini algılayış biçimini bu güven üzerinden nitelendirir. Güvenli bağlanan bir bebek kendini değerli, yeterli, güvenilir hissederken çevresine yönelik de benzer anlamlar yükler.
Bebek sevilmeye, bakılmaya değer bir birey olduğunu daha bu dönemden kurduğu ilişkinin niteliğiyle kodlamaya başlar. Güvensiz bağ geliştiren bebek ise kendisinin sevilmeye ve bakılmaya layık olmadığı yanılgısına kapılır. Böyle bir bebek yetersizlik, güvensizlik ve değersizlik duygularıyla yoğrulur. Çevresini de güvenilmez ve tehlikeli olarak kodlar. Yalnızlık duygusu çok daha belirgin hale gelir. Öfke veya öğrenilmiş çaresizlik gelişebilir.
2 Yaş Sendromunda Ebeveynin Yaklaşımı Kişilik Gelişimini Etkiliyor
2 yaş dolaylarında dil gelişmesi, desteksiz yürümenin başlaması gibi bebeğin özerkleşmesine katkı sağlayan kazanımlar artar. Bu kazanımlar sayesinde bebek anne babasından veya temel bakım verenden bağımsız bir birey olduğunu deneyimler. Bu dönemde bireyleşme çatışmaları belirgin hale gelir. Çocuk kendi seçimlerini yapabilmek, kendi kararlarını vermek ve sorumluluklar almak ister.
2 yaş sendromu olarak bilinen bu dönemde sağlıklı kişilik gelişimi için ebeveynlere düşen rol artmaktadır. Çocuğun gelişme, büyüme ve var olma çabalarına ket vurulmamalıdır. Ancak çocuk tamamen kontrolsüz de bırakılmamalıdır. Ebeveyninin sınırlarını genişletmeye ihtiyaç duyan çocuğun arzusu tamamen sınırların kalkması değildir. Ebeveynler belirli kurallar ve sınırlar dâhilinde çocuğu desteklemeye devam etmelidir. 2 Yaş Sendromu ve Ailelerin Bilmesi Gerekenler yazımızdan da faydalanabilirsiniz.
Çocuğa yaşıyla uyumlu sorumluluklar vermek, iki üç seçenek arasından kendi seçimini yapmasına gönüllendirmek gibi. Bu dönemde öfke patlamaları, ağlama krizleri görülebilir. Çocuk kendine, çevreye zarar vermeye çalışabilir. Böyle bir durumda cezalandırmak veya duygularını yok saymak yangına körükle gitmek olacaktır. Bunun yerine çocuğa güvenli bir alan tanımak, sakinleşene kadar yanında kalmak ve ihtiyaç duyduğunda koşup sarılabileceği yakınlığı sağlamak gerekir.
Ayıplama, kınama, küçük düşürme, kıyaslama gibi davranışlar sergilenmemelidir. Bu dönemdeki yaşantılardan yola çıkarak çocuğa neden sonuç ilişkisi öğretmeli, problem çözme becerileri kazandırılmalıdır. Bunlar sağlıklı kişilik gelişimine yapılacak en güzel yatırımlar olacaktır.
4-6 yaş arasında kişiliğin gelişimi, tecrübelerle beslenmeye daha açık hale gelir. Çocuğun çevreden gördükleri, ailesinden öğrendikleri, toplumsal değerler ve normlar çocuğun kişiliği şekillendirir. Ergenlik dönemine kadar çocuğun karakter gelişiminde ebeveynler ve öğretmenler gibi rol modeller etkilidir. Ergenlik döneminde ise arkadaşlar ve bireysel yaşam deneyimleri daha etkili hale gelmektedir.
Çocuklarda Dil Gelişimi ve Ebeveynlerin Dikkat Etmesi Gerekenler ve Çocuklarda Sosyal Beceri ve Ailenin Etkisi yazılarımızdan da faydalanabilirsiniz.
Sağlıklı Bir Kişilik Gelişimi İçin Ebeveyn Nasıl Bir Rol Üstlenmeli?
Çocuğun fiziksel, duygusal ve bilişsel gelişiminde ebeveynin rolü özellikle de erken yaşam dönemlerinde oldukça büyük. Bu rol ebeveynin tutum ve davranışlarına göre olumlu olabileceği gibi zararlı ve ketleyici de olabilmektedir. Sağlıklı bir kişilik kurabilmek için bir çocuğun yetiştirilmesinde baskın olması önerilen ebeveyn tutumu demokratik tutumdur. Demokratik anne baba tutumu, çocukların kişilik gelişimi için en uygun olan tutumdur.
Bu tutumu uygulayan anne babalar çocuklarını hem denetler hem de onların ihtiyaçlarının karşılanmasına olanak tanırlar. Bu ebeveyn tutumunda anne babaların davranışları birbiriyle tutarlı, kararlı ve güven vericidir. Belli sınırlar içinde çocukların bazı davranışları yapmalarına izin verilir. Bu sınırlar çocuğun yaşı, bilişsel ve duygusal gelişmişlik düzeyine göre zamana ve koşullara göre esnetilir.
Böylece çocukların güvenli aile ortamında sorumluluk duygusunun gelişmesine uygun ortam hazırlanmış olunur. Ayrıca bu ebeveyn tutumunda korku kültürü yoktur. Çocuk ebeveyninden korkmayı değil onu sevmeyi, saymayı öğrenir. Arkadaşça bir ebeveyn çocuk ilişkisi hakimdir. Kararlar da duygu, düşünce ve hatalar da açık fikirlilikle konuşulur, değerlendirilir. Evde çocuğun da sözü ve yeri vardır. Çocuğun bireyselliğine, özel alanına saygı duyulur.
Hata yaptığında cezalandırmak yerine hatalarından ders çıkarması ve neden sonuç ilişkisi kurması desteklenir. İyi ve kötü deneyimlerde aile birbirinin yanındadır ve birbirine ışık tutmaktadır. Böyle bir ortamda yetişen çocuğun kişilik gelişimi sağlıklı, dengeli ve tutarlı olacaktır. Kendi içinde mutlu, huzurlu ve memnun olan çocuk sosyal çevreyle ilişkisinde ve davranışlarında da uyumlu ve dengeli olur.
Aile bu dengenin sağlanmasında kritik role sahiptir. Aşırı korumacı, aşırı hoşgörülü veya otoriter ebeveyn tutumlarında ise bu sağlıklı kişilik oluşumu kurulamamaktadır. Ebeveyn Tutumları ve Karakter Gelişimine Etkisi ve Ergenlikte Ebeveyn Tutumu Nasıl Olmalı? yazılarımızdan da faydalanabilirsiniz.
Kişilik Gelişimi Bireysel Yaşamı ve Başarıyı Nasıl Etkiliyor?
Sağlıklı bir kişilik geliştirmek yaşam boyu iç huzuru, sosyal uyumu ve başarıyı destekliyor. Sağlıklı bir kişilik; kendine güvenen, güçlü ve zayıf yönlerini bilen, bunları olduğu gibi kabul eden bir yapı sergiliyor. Bu bireylerde empati daha güçlü, iletişim daha kuvvetli ve özsaygı daha gelişmiş oluyor.
Başarılar daha büyük başarılar için motivasyon sağlarken başarısızlıklar da geliştirici faktörler olarak kabul edilebiliyor. Dolayısıyla bu bireyler daha az hayal kırıklığı yaşıyor. Kişisel ve mesleki alanda daha fazla doyum elde edebiliyorlar ve bu da yaşam boyu mutluluklarını besliyor.
Kişinin kendi içerisindeki bu huzuru ve iç kabulü çevresiyle olan ilişkilerine de olumlu yansıyor. Daha olumlu iş hayatı ve daha sağlıklı ilişkiler gelişiyor. Bu bireyler bir ekip üyesi veya ekip lideri olarak hizmet ettikleri organizasyona katma değer sağlıyorlar. Daha sağlıklı bir eş, partner ve ebeveyn olabiliyorlar.
Okul yıllarından itibaren kendilerini tanıyan, ne istediklerini bilen bireyler olarak yetişiyorlar. Hangi bölümü, mesleği veya okulu seçmeleri gerektiği konusunda objektif değerlendirme yapabiliyorlar. Kendi seçimlerini yapabiliyor olmaları kararlarının getirilerine yönelik sorumluluk alabilmelerini de kolaylaştırıyor. Böylece kendi kararları ve sorumluluk bilinçleriyle karşılarına çıkan zorluklarla da daha kolay baş edebiliyorlar.
Sağlıklı ebeveyn tutumları sergilemek, çocuğunuzun kişilik gelişimine daha yapıcı katkı sağlamak için psikolojik destek alabilirsiniz. Aile içi ilişkilerin iyileştirilmesinde, çift ve aile sorunlarının giderilmesinde aile danışmanlığından faydalanabilirsiniz. Ayrıca okul, bölüm, meslek seçmeden önce karakter gelişimi ve karakter analizi hakkında bilgi edinmek de oldukça önemli. Meslek veya alan/bölüm seçimi yapmadan önce çocuğunuzun kişilik testine katılmasını sağlayabilirsiniz.
Aba psikoloji uzman kadrosu her yaştan danışanına akademik ve mesleki danışmanlık sunuyor. Stratejik yetenek yönetimi çalışmamız ile kariyerinizi size en uygun şekilde planlıyoruz. Ayrıca uyguladığımız IQ, EQ, dikkat, algı, yetenek ve kişilik testleriyle çocuk, genç ve yetişkin danışanlarımızın potansiyellerini keşfediyoruz.
Kişilik gelişimi ve testleriyle ilgili bilgi almak veya diğer psikolojik hizmetlerimizden faydalanmak isterseniz bize ulaşabilirsiniz. Kişilik Özelliklerine Göre Meslek Seçimi Yapmak yazımıza da göz atabilirsiniz.