Bipolar bozukluk, manik-depresif bozukluk olarak da bilinmektedir. Her iki kullanım da aynı psikolojik rahatsızlığı ifade etmektedir. Bipolar, belirtileri sıklıkla 15 yaş civarında başlasa da yaşamın her döneminde başlangıç gösterebilir. 15-24 yaş aralığında görülme sıklığı ise diğer dönemlere oranla daha yüksektir. Manik, hipomanik ve depresif ataklarla kendini gösterir. Bireyin eğitim hayatından başlayarak pek çok alanda zorluk yaşamasına neden olur.
Belirtiler kişinin çevresi tarafından fark edilse de kişinin kendine yönelik bir farkındalığı çoğunlukla yoktur. Ataklarda kişinin kendine veya çevresine zarar vermesi söz konusu olabilir. Ancak öfke ve yıkıma yönelik davranışlar çoğunlukla bireyin kendisine yöneliktir. Fark edilmediğinde veya tedavi edilmediğinde bipolar bozukluk intihar veya riskli eylemler yoluyla ölüme yol açabilecek bir rahatsızlıktır.
Hastalığın tedavisinde ilaç ve psikoterapinin birlikte yürütülmesi tedavi seyrini olumlu etkilemektedir. Hastaların %15’i hastalıktan tamamen iyileşirken, %45 kadarı yaşamları içerisinde farklı dönemlerde ataklarla karşılaşabilmektedir. Yazımızın devamında ortaya çıkış nedenlerine, belirtilerine ve tedavi sürecine detaylarıyla yer verilecektir. Bipolar bireylerde tedavi uygulanmaz veya tedavi yarım bırakılırsa eğitim, kariyer ve sosyal yaşam olumsuz etkilenecektir.
Bozukluğun 15-24 yaş aralığında belirti vermeye başlaması kariyer gelişimi açısından önemli bir döneme denk gelmektedir. 15-18 yaş aralığında çoğunlukla alan seçimi, üniversite tercihi, meslek belirleme gibi önemli kariyer adımları atılmaktadır. 20’li yaşlarsa üniversite eğitimi, staj, network geliştirme ve ilk iş deneyimlerinin yaşandığı döneme denk gelmektedir. Bu dönemde öncelikleri kişisel, mesleki ve sosyal gelişimi olması gereken bireyin mücadele ettiği konular farklılaşmaktadır.
Dolayısıyla bipolar bozukluk belirtileri gösteren bireyler için akademi veya profesyonel kariyer geri planda kalmaktadır. İniş çıkışlı ruh hali ve tutarsız davranışlar çevreyle ve aileyle olan ilişkilerin zedelenmesine neden olabilmektedir. Bipolar belirtiler, Borderline Kişilik Bozukluğu ile sıklıkla karıştırılmaktadır. Borderline Kişilik Bozukluğu Nedir? Yazımızdan da faydalanabilirsiniz.
Bipolar Bozukluk Nedir?
Uzun süre devam eden, farklı dönemlerde ataklar görülebilen bir duygu durum bozukluğudur. Manik, hipomanik veya depresif ataklarla kendini gösterebilir. İki uçlu duygu durum bozukluğu veya manik depresif bozukluk olarak da bilinmektedir. Psikiyatrik bir rahatsızlıktır ve çoğunlukla ilaç kullanımı gerektirir. Tedavi sürecine psikoterapinin de dahil edilmesi önerilmektedir.
Hastalarda belirgin bir mani, hipomani veya depresif duygu durum görülebilir veya her ikisi bir arada görülebilir. Bipolar ataklarında her türlü bireyin davranışları normalin dışında olacak ve dışarıdan dikkat çekecektir. Toplumda görülme sıklığı %2 civarı olan bipolar bozukluk erkek ve kadınlarda benzer sıklıkta görülmektedir. Genetik faktörlü olduğu düşünülen manik depresif bozukluğun yaşam olayları ve yaşam kalitesiyle tetiklenebileceği düşünülmektedir.
Mani ataklarında birey son derece neşeli, coşkulu ve hareketlidir. Kişinin neşeli hali rahatsız edici düzeyde dikkat çekici olabilir. Neşenin yanı sıra kişi kolayca öfkelenebilir. Engellenme, baskılanma veya eleştirilme durumlarında tepkisi oldukça keskin olabilir. Mani kişinin uyumunu ve işlevselliğini bozan bir süreçtir. Abartılı davranışlar, riskli deneyimler ve kontrolsüz harcama görülebilir. Kimi zamansa bu bozuklukta hipomani atakları görülebilmektedir. Hipomani, mani ataklarına göre çok daha ılımlıdır.
Birbirlerine belirti olarak benzerlik gösterseler de hipomanide kişinin işlevselliği ve üretkenliği manideki kadar bozulmaz. Bu nedenle hipomani ataklarının fark edilmesi sosyal çevre için daha zordur. Hipo mani için mani belirtilerinin çok daha düşük dozda seyrettiği bir atak diyebiliriz. Depresif ataklarda ise maninin tamamen zıt olan ruh hali görülür. Depresyon olarak tanımlanan bu dönemde üzüntü, ağlama, değersizlik/suçluluk hissi, enerji kaybı, haz kaybı, uyku problemleri ortaya çıkabilir.
Bipolar Bozukluk Belirtileri Nelerdir?
Bipolar ataklar mani halindeyken kişinin olabildiğince coşkulu, neşeli ve hiperaktif hissetmesine neden olur. Depresif dönemde ise kişi tam tersi şekilde durgun, mutsuz, karamsar ve hatta intihara eğilimlidir. Bu dönemde kişi kendisini ailesine, arkadaşlarına ve sorumluluklarına kapatabilir. Öz bakım ve işlevsellik azalacaktır. Mani ve depresif dönemde gözlenen belirtiler aşağıda yer almaktadır.
Teşhis için manide belirtilerin en az üçünün bir hafta boyunca her gün görülmesi beklenir. Depresif dönemde ise en az 5 belirtinin iki hafta süresince gözlenmesi beklenir.
Mani Dönemi Belirtileri
- Uykuya yönelik problemler (uyku ihtiyacında azalma, uyuyamama, sık uyanma)
- Oldukça yükselmiş (öforik) duygu durum
- Enerjide artış, yerinde duramama, aşırı haraketlilik ve etkinliklerde artış
- Dikkat ve konsantrasyonu sürdürme güçlükleri
- Cinsel istekte artış
- Çok para harcama, kumar, kontrolsüz ve ihtiyaç dışı alışveriş yapma
- Kişinin kendi kabiliyeti konusunda gerçek olmayan inanışlara sahip olması
- Düşünme ve konuşma içeriğinde artış
- Tahrik edici, uygun olmayan davranışlarda artış
- Bipolar bozukluk mani döneminde alkol ve madde kullanımında artışla da kendini gösterir
- Adrenalini yüksek, riskli eylemlerde artış görülür
Depresif Dönem Belirtileri
- Umutsuzluk, karamsarlık
- Üzgün ve mutsuz hissetme
- Kaygılı, endişeli olma
- Yaşamdan zevk alamama
- Cinsel istekte azalma
- Enerji kaybı
- Unutkanlık, hatırlamada güçlük yaşama
- Konsantrasyon güçlüğü
- Değersizlik hissi
- Yeme alışkanlığında farklılaşma; iştahsızlık veya aşırı yeme
- Fazla uyuma, gün içerisinde uyuma veya uykuya dalmakta güçlük çekme, geceleri sık uyanma
- Çaresizlik ve değersizlik hisleri
- Ölüm ya da intihar düşünceleri
Ergenlerde Depresyon: Aileler Nelere Dikkat Etmeli? Ve Ergenlikte Yeme Bozuklukları Neden Gelişiyor? Yazımızdan da faydalanabilirsiniz.
Bipolar Bozukluk Tedavi Edilebilir mi?
Klinik gözlem ve değerlendirme manik depresif bozukluk teşhisi için önemlidir. Ancak kesin tanı için psikiyatrik değerlendirme gerekir ve bunun için uygulanacak test, ölçek ve envanterler bulunmaktadır. Bipolar tedavisinde, akut alevlenme dönemlerinin tedavisi ve koruma tedavisi olmak üzere iki aşamalı tedavi yapılmaktadır. Hastalığın tedavisinde ilaç kullanımı oldukça önemlidir. Ancak sadece ilaç kullanmak tedavi için yeterli değildir.
Mutlaka ilaç tedavisine ek olarak psikoterapi desteği alınmalıdır. Bu destek terapistlik yetkinliği olan psikolog veya psikiyatrlar tarafından karşılanabilir. Psikoterapide manik ve depresif atakları tetikleyebilecek stres faktörlerinin etkisinin azaltılması, stresle başa çıkma yöntemlerinin geliştirilmesi hedeflenir. Genetik yatkınlığın yanı sıra beyin gelişimi ve beyin hücreleri arasındaki iletişimi sağlayan nörotransmitterların da bipolar bozukluk gelişimine yol açabileceği düşünülmektedir.
Ayrıca bipolar hastalığına ek olarak başka hastalıklar da görülebilmektedir. Yemek bozukluğu, kaygı bozukluğu, madde kötüye kullanımı, obezite, migren atakları, tiroid ve kalp hastalığı gibi. Eğer bozukluğa eşlik eden sekonder bir rahatsızlık varsa mutlaka teşhis ve tedavi edilmelidir.
Hastalığın gelişmesini önlemek ve belirtilerin şiddetini azaltmak için yaşam kalitesinin artırılması gerekmektedir. İlaç tedavisi ve psikoterapiye ek olarak yaşam alanlarının düzenlenmesi ve psikososyal destek alınması gerekir.
Bipolar Bozukluk Belirtileri ile Başa Çıkmak için Neler Yapılabilir?
Hastalığın açığa çıkmasını önlemek veya belirtilerin azaltılmasını sağlamak amacıyla yaşam kalitesini artırmaya yönelik faaliyetler yapılmalıdır.
- Düzenli ve yeterli uyunmak, uykudan önce son ve uyandıktan sonra ilk yapılan faaliyeti düzenlemek gerekir. Örneğin yatmadan önce telefonla ilgilenmek yerine kitap okumak, müzik dinlemek, meditasyon yapmak gibi.
- Bipolar bozukluk belirtileri ile başa çıkmayı kolaylaştırmak için nefes teknikleri ve nefes çalışmaları öğrenilmelidir. Nefes egzersizlerine sabah güne başlarken ve gece yatmadan önce zaman ayırılmalıdır. Doğru egzersizleri öğrenmek için Gevşeme Teknikleri ile Yaşam Kalitenizi Artırabilirsiniz! Yazımızdan faydalanabilirsiniz.
- Yaşa ve vücut tipine uygun sağlıklı ve dengeli beslenme alışkanlığı kazanılmalıdır. Kafain ve karbonhidrat ağırlıklı beslenme şeklinden uzak durulmalıdır. Doktor kontrolünde doğru bir beslenme planı oluşturulmalı bu plana mümkün olduğunda sadık kalınmalıdır. Beslenme düzenini kilo vermek veya hastalıktan korunmak için değil bir yaşam biçimi olarak benimsemek önerilmektedir.
- Mümkün olduğu kadar egzersiz yapılmalıdır. Gün içerisinde 15-20 dakikalık egzersizlere zaman ayırmak dahi hastalığın seyrini olumlu yönde etkileyecektir.
- Stres bipolar bozukluk belirtilerinin açığa çıkmasına yol açan en önemli tetikleyicilerden biridir. Eğitim hayatında, meslekte, sosyal yaşamda veya aile içerisinde yaşanan stres hastalığı tetikleyebilir ve belirtileri artırabilir. Bu nedenle mümkün olduğunca stresli yaşam alanlarından uzak durulmalıdır. Stresle başa çıkma teknikleri öğrenilmeli ve stresten uzak kalmak için yapılabilecekler üzerine çalışılmalıdır.
- Varsa alkol, madde kullanımı azaltılmalı ve mümkünse tüketimi bırakılmalıdır. Alkol ve madde kullanımının hastalığın tetiklenmesinde, belirtilerin artmasında etkili olduğu göz ardı edilmemelidir.
- Öfke mani ataklarında sık karşılaşılan bir belirtidir. Kişinin öfkesi çoğunlukla kendine dönüktür ancak şiddetlidir. Kimi zaman çevreye yönelik öfke ve saldırganlık da görülebilir. Öfke kontrol becerisi geliştirilmeli ve mümkünse hastanın sıklıkla iletişimde olduğu kişiler de öfke kontrolünde destek olmak üzere kendilerini geliştirmelidir. Bilinçli Farkındalık ile Öfke Kontrolü yazımızdan faydalanabilirsiniz.
Bipolar Bozukluk Tedavi Edilmediğinde Bireyin Yaşamı Nasıl Etkilenir?
Manik depresif bireylerin gösterdiği belirtiler fark edilmeyebilir veya göz ardı edilebilir. Özellikle ergenlik çağında başlayan belirtiler aile ve çevre tarafından ergenlik etkisi olarak değerlendirilebilir. Üniversiteyi aileden uzakta okuyan veya yalnız yaşayan, sosyal etkileşimi az ve düzensiz olan bireylerde de belirtilerin fark edilmesi zorlaşabilir. Bipolar belirtileri çoğunlukla bireyin kendisi tarafından fark edilmemektedir. Bu da tedaviyi başlangıç sürecini geciktirmektedir.
Ailenin veya çevrenin yönlendirmesi tedaviye başlangıcı kolaylaştırmaktadır. Fark edilmeyen ve tedavi edilmeyen Bozukluk akademik başarısızlığa yol açabilir. Yaşanacak dikkat dağınıklıkları, konsantre olamama, devamsızlık, kurallara aykırı davranışlar olumsuz akademik sonuçlara yol açabilir. Bu bireyler için üniversiteye hazırlanmak, sınava çalışmak veya akademik derslerde performans göstermek zordur. Kişilik Gelişimi için İdeal Aile Ortamı Nasıl Olmalı? Yazımızdan da faydalanabilirsiniz.
Bipolar bozukluk tanısı alan bireylerde okulu bırakma, okuldan atılma gibi istenmeyen akademik sonuçlar görülebilir. Üniversite eğitimlerinde de derslere katılmama, devamsızlık, sosyal iletişimde problemler, kurallara aykırı davranışlar görülebilir. Otorite figürleriyle sorunlar yaşayabilirler. Sosyal desteği olmayan yalnız bireylerde intihar girişimleri çok daha fazla görülebilmektedir. İş hayatında da mülakatlarda başarısız olma, iş hayatında beklenen performansı sergileyememe ve sık iş değiştirme görülebilir. Dikkat Çeken Bir Cv için Kişisel ve Mesleki Gelişim Önerileri yazımızdan da faydalanabilirsiniz.
İkili ilişkilerde partnerlerle sorun yaşanabilir. Sosyal uyum ve ilişkileri sürdürmekte güçlük çekilebilir. Bu bireylerde boşanma ve sık partner değiştirme olasılığı daha yüksektir. Ebeveynlik rollerinde de tutarsız bir ebeveynlik tutumu sergilenebilir. Çok sevgi dolu, ilgili, neşeli bir, destekleyici bir rolden öfkeli, hırçın, saldırgan bir role geçiş yapılabilir. Çocuklarda Benlik Gelişimi ve Yaşam Boyu Başarıya Etkisi yazımızdan da faydalanabilirsiniz.
Bipolar bozukluk tüm bu bilgiler göz önünde bulundurulduğunda tedavisi ihmal edilmemesi gereken psikolojik/psikiyatrik rahatsızlıktır. Tedavisi olan bu bozukluğun yol açtığı olumsuz etkilerden kurtulmak mümkündür. Tedavi sürecinde ve sonrasında hastalık kaynaklı karşılaşılan yaşamsal zorluklarda da azalma görülecektir. Kişinin sosyal uyumu, bireysel farkındalığı, üretkenlik ve sürdürebilirlik becerileri gelişecektir. Tedavi ve belirtilerin yol açtığı olumsuzluklarla başa çıkmak için Aba Psikoloji ile iletişime geçebilirsiniz.